-

ZABYTKI DĄBROWY GÓRNICZEJ
		* HISTORIA
		* SPIS < STRONA GŁÓWNA < NOWOŚCI
			| Rejestr zabytków woj. Śląskiego |: |: Kościół pw św. Antoniego |: Kaplica pw Św. Katarzyny |: Kaplica pw NMP Wspomożycielki |: Bazylika pw Matki Boskiej Anielskiej |: Pałac Kultury Zagłębia |: |: Inne zabytki w Dąbrowie Górniczej |: |: Resursa Obywatelska |: Sztygarka |: Dworzec DG (Warszawsko-Wiedeński) |: Dworzec DG (Dębliński) |: Dworzec DG Strzemieszyce Wielkie (Nadwiślański) |: Pałacyk Dezona w Parku Śródmiejskim |: Budynek Kina "ARS" |: Kamienice - ul. Żeromskiego |: Kamienice - ul. Robotnicza |: Kamienice - ul. Pogoria (Kol.Matheron) |: |: Pozostało jedynie w pamięci |: |: Koszary na Redenie |: Ratusz na Redenie |: Stacja Poczty Konnej w Starej Dąbrowie |: Kamienice - ul. Kościuszki |: Dworzec (Nadwiślański) |: Dom Ludowy (Kino "Bajka") |: Dawny Oddział Psychiatryczny Szpitala w Dąbrowie Górniczej
	-

		Rejestr Zabytków woj. śląskiego - Dąbrowa Górn.
		- Na terenie Dąbrowy Górniczej znajdują się obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków woj. Śląskiego
		-
		Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego
		ul. Kościelna 20 (Gołonóg) Biskup krakowski Andrzej Trzebnicki zbudował w latach 1673-1678 kościół na Górze Gołonoskiej. 8-go lipca 1675 roku założył również parafię w Gołonogu. Był to kościół jednonawowy z prezbiterium, zakończony drewnianą wieżyczką, w stylu romańskim. Został konsekrowany 18 września 1678 roku przez w/w biskupa pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła. W 1753 roku, biskup krakowski Andrzej Załuski, ufundował dobudowę murowanej wieży kościelnej. Wieża ta posiada podstawę kwadratu przechodzącą w ośmiobok. Zakończona od góry barokowym hełmem z latarnią. Kopuła została pokryta blachą cynkową. Dalsza rozbudowa miała miejsce w 1850 roku. Rozbudowano prezbiterium, otrzymując koncepcję barokowej bazyliki z elementami neorenesansowymi. Od XVII wieku w bocznej nawie kościoła, znajduje się cudowna figura św. Antoniego Padewskiego, która stała się miejscem do którego przybywały liczne pielgrzymki z terenów całego Zagłębia i Śląska. Biskup krakowski Andrzej Załuski, w 1756 roku erygował przy kościele bractwo Świętej Trójcy. W latach 1889-1892 kościół odrestaurowano i dobudowano skarbiec, zakrystię z obejściem i nawy boczne (kaplice św. Barbary i św. Antoniego). Od tej pory kościół jest murowany, trzynawowy utrzymany w koncepcji renesansowej. Urządzanie wnętrza kościoła trwało do roku 1894-go. Powtórnie konsekrowany 26.05.1892 roku przez biskupa kieleckiego Tomasza Kulińskiego pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny i zamiast św. Andrzeja Apostoła - św. Antoniego Padewskiego. Kościół ma drewnianą więźbę dachową i drewniany strop w nawie głównej. Dach posiada barokową sygnaturkę i jest pokryty blachą cynkową. Polichromie we wnętrzu kościoła, są autorstwa krakowskiego malarza Piotra Nizińskiego i zostały wykonane w 1896 roku. Ołtarze, ambona i ławki pochodzą z końca XIX wieku. Podczas działań wojennych w 1945 roku, zostały zniszczone dach, sklepienia, okna i ozdobna polichromia. Wszystkie uszkodzenia zostały usunięte zaraz po zakończeniu działań wojennych. Do kościoła można się dostać dwiema drogami. Jedna jest położona po południowej, a druga po północnej stronie wzgórza. Przy wyjściu z krytych schodów, znajduje się zabytkowa XIX wieczna plebania. Plac kościelny otoczony jest dawnym murem obronnym, wykonanym z kamienia wapiennego. Od 9-go sierpnia 1951 roku kościołem administruje zakon oo. Franciszkanów Konwentualnych. W latach 1952-53 została odnowiona polichromia wewnątrz kościoła. Od roku 1976-go na dzwonnicy kościelnej znajdują się trzy dzwony, zamówione i odlane w przemyskiej odlewni dzwonów J. Felczyńskiego. Letnią porą 1980 roku rozpoczęto budowę nowego budynku mieszkalnego, położonego nieopodal placu kościelnego. Od 1994 roku na mocy porozumienia Prowincjału Krakowskiej Prowincji Franciszkanów z Biskupem Sosnowieckim, klasztor stał się własnością Zakonu, a kościół własnością diecezji sosnowieckiej. Koniec XX wieku to czas wielkich remontów. Do najważniejszych należy zaliczyć osuszenie fundamentów, pokrycie dachu nową blachą miedzianą, oraz gruntowne odnowienie elewacji zewnętrznej kościoła. Obiekt zabytkowy wpisany do rejestru zabytków woj. Śląskiego
		-
		Kaplica p.w. Św. Katarzyny
		ul. Kryniczna 2d (Ujejsce) Kapliczka kościółkowa. Budowa datowana jest na rok 1784. Przebudowana w 1793 i wyremontowana w 1820 roku. Fundatorem budowy kaplicy był W. Wichauser. Jest to drewniana kaplica z betonową podmurówką, w kształcie prostokąta zakończonego trójbocznie. Dach pokryty gontem. Jego zakończenie stanowi charakterystyczny ażurowy, wykonany z metalu krzyż. We wnętrzu znajduje się barokowy ołtarz. Położona jest na placu kościelnym w ogrodzie kościoła parafialnego w Ujejscu i stanowi element dawnego dworu. Obiekt zabytkowy wpisany do rejestru zabytków woj. Śląskiego:
		-
		Kaplica pw. Najświętszej Marii Panny Wspomożycielki
		ul. Zachodnia (Trzebiesławice) Kaplica murowana na wzór małego kościółka, przystosowana do odprawiania mszy świętej. Nie wiadomo kiedy została właściwie wybudowana. Prawdopodobnie był to XV lub XVIII wiek. Wiadomo natomiast, że wyposażenie kapliczki pochodzi z wieku XVIII-ego. Pierwotnie kryta była gontem. Spełniała rolę kościoła aż do momentu wybudowania właściwego kościoła parafialnego. Stoi przy skrzyżowaniu ulic Zachodniej i Złotej. Zbudowana w formie prostokąta z charakterystyczną wieżą z XVIII - wiecznym dzwonem wewnątrz. Spadzisty dach pierwotnie wykonany z gonta drewnianego, został pokryty blachą. Obiekt zabytkowy wpisany do rejestru zabytków woj. Śląskiego:
		-
		Kościół p.w. Matki Boskiej Anielskiej
		ul. Królowej Jadwigi 17 (Centrum) KOŚCIÓŁ p.w. Świętego Aleksandra P.M. Został wybudowany w miejscu, gdzie znajdowała się kapliczka pochodząca z 1863 roku. W dniu 29 lipca 1875 roku, założono kamień węgielny pod budowę kościoła, którego głównym budowniczym był ks. Grzegorz Augustynik. Autorem projektu, według którego wybudowano jednonawowy kościół z cegły, z dwiema wieżami w części frontowej, był Julian Polcer. Był to pierwszy kościół na terenie wsi Dąbrowa, w centrum ówczesnej osady, pomiędzy koloniami Reden i Huta Bankowa. Budowę zakończono 04 grudnia 1877 i odprawiono w nim pierwszą mszę. Był to kościół filialny parafii p.w. Świętej Trójcy w Będzinie. 18 października 1885 roku, konsekrował go biskup kielecki Tomasz Teofil Kuliński oraz wydzielił parafię p.w. Św. Aleksandra z parafii macierzystej. Erygował parafię 5 lutego 1891 r.. Już po wybudowaniu okazało się, że jest on za ciasny. Ówczesny opiekun świątyni, ksiądz Dutkiewicz, rozpoczął starania o pozwolenie na budowę drugiego kościoła w górnej części Dąbrowy. Władze Carskie złożyły propozycję na zgodę, pod warunkiem zamiany już wybudowanego kościoła na cerkiew prawosławną. Ksiądz Dutkiewicz nie zgodził się na tak postawiony warunek, i w wyniku publicznych krytyk przez niego wygłaszanych, musiał uciekać z Dąbrowy przed władzami carskimi. Dotarł do Ameryki, skąd słał środki na budowę nowego kościoła. Ostatecznie podjęto rozbudowę kościoła Św. Aleksandra, na co zgodziły się władze carskie. Rozebrano dwie wieże w przedniej części kościoła i praktycznie wybudowano nowy kościół, połączony ze starym, zamienionym w obszerną kaplicę. Udział w finansowaniu budowy mieli wszyscy robotnicy dąbrowscy, bowiem zakłady pracy przez kilka lat, potrącały im składkę na budowę kościoła. BAZYLIKA MATKI BOSKIEJ ANIELSKIEJ Kamień węgielny pod budowę kościoła założono 02 sierpnia 1898 roku. Poświęcił go dziekan będziński, ksiądz Leopold Dobrzański. Wybudowany według projektu Józefa Stefana Pomian-Pomianowskiego, w stylu neogotyckim, halowym, z poprzeczną kaplicą św. Aleksandra (dawnym kościołem). Kościół posiada układ trójnawowy z dwoma transeptami, trzema wieżami w fasadzie zachodniej i dwiema bocznymi. Powstała świątynia o wymiarach: długość 68 m., szerokość 30 m., wysokość wewnątrz 30 m. i wieżach. Wieża główna o wysokości 83,5 m. jest dominującym elementem w krajobrazie miasta i sprawia imponujące wrażenie. Zakończona jest stalowym chełmem pokrytym blachą miedzianą. W ołtarzu głównym znajduje się koronowana figura Matki Boskiej Anielskiej, słynnej łaskami. Budowę ukończono w 1900 roku po siedmiu latach. W 1901 roku utworzono w nim parafię Matki Boskiej Anielskiej w Dąbrowie. Brevem Papieża Leona XIII z 19 marca 1901 roku, dzięki osobistej wyprawie księdza Augustynika do Rzymu, kościół był agregowany do bazyliki, ze wszystkimi należnymi jej odpustami i przywilejami. Od tej pory kościół nosi nazwę probazyliki. 16 marca 1902 r. dąbrowska bazylika otrzymała przywilej obchodzenia odpustu: Porcjunkuli - 3 maja, w uroczystość św. Aleksandra, patrona pierwszego kościoła, 13 listopada - w dzień wspomnienia św. Stanisława Kostki i 2 sierpnia - w święto Matki Bożej Anielskiej. Kościół został odnowiony w 1910 roku przez Piotra Nizińskiego z Krakowa, według projektu Tetmajera, dzięki środkom pochodzącym z ofiar złożonych przez oficjeli Kolei Wiedeńskiej, w oryginalnej formie, dzięki zachowanym wzorom. 29 września 1912 roku, kościół został konsekrowany przez biskupa kieleckiego Augustyna Łosińskiego. Na pamiątkę otrzymania odpustu Porcjunkuli ks. Grzegorz Augustynik w 1913 roku wybudował kaplicę obok bazyliki, gdzie został pochowany po śmierci w 1929 roku. We wnętrzu znajduje się pierwszy obraz Matki Boskiej Anielskiej z dużego ołtarza kościoła św. Aleksandra. Wewnątrz sanktuarium znajduje się Figura Matki Bożej Anielskiej, wyrzeźbiona w 1901 roku z drewna cyprysowego. Kościół został gruntownie odnowiony w 1952 roku. Polichromie odnowił artysta malarz Wacław Pużyński, według oryginalnych zachowanych kartonów. W 1957 r. na prośbę ks. prob. Jana Domarańczyka Matka Boża została ogłoszona, dekretem prymasa Polski ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, patronką miasta Dąbrowy Górniczej. W 1968 r. nadszedł czas uroczystej koronacji łaskami słynącej figury Matki Bożej Anielskiej. Koronacja odbyła się za zezwoleniem Ojca Świętego Pawła VI, 19 maja 1968 roku. Korony papieskie na skronie Jezusa i Maryi nałożyli: kard. Stefan Wyszyński - prymas Polski, kardynał Karol Wojtyła - ówczesny metropolita krakowski (późniejszy Papież Jan Paweł II), przy licznym udziale biskupów z całej Polski, księży i wiernych z Zagłębia i Śląska. Kościół zostaje Bazyliką p.w. Matki Boskiej Anielskiej. Od 1996 roku, Dąbrowska bazylika jest wpisana w rejestr zabytków. Czasy stalinowskie, budowa Huty Katowice i tak zwanej trasy "gierkówki" przyczyniły się do dużego zniszczenia bazyliki i otoczenia wokół niej. Zniszczone zostało kute ogrodzenie, plac wokół kościoła zabrano pod trasę szybkiego ruchu, co destrukcyjnie wpływa na stan bazyliki. Od kilku lat trwa gruntowny remont bazyliki. Samo postawienie olbrzymich rusztowań trwało pół roku. Po kolei remontowane są poszczególne części bazyliki. Prowadzone są prace na wysokości przy wymianie starej cegły. Odrestaurowano prezbiterium i ołtarz główny, a także odnowiono polichromię w bocznej nawie kościoła. W grudniu 2006 roku bryła Bazyliki została oświetlona. TABLICE PAMIĄTKOWE KOŚCIÓŁ Ś. ALEKSANDRA P.M. KAMIEŃ WĘGIELNY ZAŁOŻONY 29-07-1875 ROKU. WYKOŃCZONY 04-12-1877 ROKU. KONSEKROWAŁ BISKUP T. KULIŃSKI 18-10-1885 ROKU. Ś.P. KSIĘDZU GRZEGORZOWI AUGUSTYNIKOWI PRAŁATOWI DOMOWEMU JEGO ŚWIĄTOBLIWOŚCI KOMANDOROWI ORDERU "PRO ECCLESIA ET PONTIFICE", KAWALEROWI ORDERU "POLONIA RESTITUTA" I KRZYŻA LEGIONOWEGO. NAJUKOCHAŃSZEMU SWEMU DUSZPASTERZOWI, KTÓ- REGO STARANIEM ZOSTAŁ WZNIESIONY KOŚCIÓŁ PARA- FIALNY, PRZEDSZKOLE I PRZYTUŁEK ŚW. JÓZEFA. ZAŁOŻYCIELOWI I PIERWSZEMU PATRONOWI STO WARZYSZENIA ROBOTNIKÓW CHRZEŚCIJAŃSKICH W DĄBROWIE. NIEZMORDOWANEMU PRACOWNIKOWI NA NIWIE KOŚCIELNEJ I SPOŁECZNEJ. WIERNEMU SYNOWI OJCZYZNY, MIŁOŚNIKOWI I DOBROCZYŃCY SZEROKICH MAS ROBOTNIKÓW. URODZONEMU W ZAGÓRZU 27.11.1847 ZMARŁEMU W KRAKOWIE 10.11.1929 SPOCZYWAJĄCEMU W KAPLICY "PORCIONCULA" OBOK KOŚCIOŁA W DĄBROWIE GÓRNICZEJ. WDZIĘCZNI PARAFIANIE. Julianowi POLCEROWI Budowniczemu górnictwa rządowego, pod którego bezinteresownym kierownictwem świątynia ta wzniesiona i w dniu 4 grudnia 1877 r. ukończona została Mieszkańcy Dąbrowy kładą tę tablicę i proszą o westchnienie za jego duszę do Boga. MALOWANY 1910 ROKU OFIARĄ OFICJALISTÓW STACJI WIEDEŃSKIEJ WEDŁUG ZACHOWANYCH WZORÓW. ODNOWIONY W 1952 ROKU. KSIĘDZU GRZEGORZOWI AUGUSTYNIKOWI PRAŁATOWI DOMOWEMU JEGO ŚWIĄTOBLIWOŚCI KOMANDOROWI ORDERU "PRO ECCLESIA ET PONTIFICE", KAWALEROWI ORDERU "POLONIA RESTITUTA" I KRZYŻA LEGIONOWEGO. NAJUKOCHAŃSZEMU SWEMU DUSZPASTERZOWI, KTÓREGO STARANIEM ZOSTAŁ WZNIESIONY KOŚCIÓŁ PARAFIALNY, PRZEDSZKOLE I PRZYTUŁEK ŚW. JÓZEFA. ZAŁOŻYCIELOWI I PIERWSZEMU PATRONOWI STOWARZYSZENIA ROBOTNIKÓW CHRZEŚCIJAŃSKICH W DĄBROWIE. NIEZMORDOWANEMU PRACOWNIKOWI NA NIWIE KOŚCIELNEJ I SPOŁECZNEJ. WIERNEMU SYNOWI OJCZYZNY, MIŁOŚNIKOWI I DOBROCZYŃCY SZEROKICH MAS ROBOTNIKÓW. URODZONEMU W ZAGÓRZU 27-11-1847 ZMARŁEMU W KRAKOWIE 10-11-1929 SPOCZYWAJĄCEMU W KAPLICY "PORCIONCULA" OBOK KOŚCIOŁA W DĄBROWIE GÓRNICZEJ. WDZIĘCZNI PARAFIANIE. Ś.P. WINCENTEMU KOSIŃSKIEMU ZARZĄDZAJĄCEMU KOPALNIAMI OLKUSKIEMI ZMARŁEMU 0.28 WRZEŚNIA 1883 R. KOLEDZY Ś.P. JANOWI HEMPLOWI B. NACZELNIKOWI GÓRNICTWA W KRÓLESTWIE POLSKIM INICJATOROWI WZNIESIENIA TEJ ŚWIĄTYNII ZMARŁEMU 19 STYCZNIA 1886 R. URZEDNICY I ROBOTNICY GÓRNICZY WINCENTEMU CHORUSZEWSKIEMU NACZELNIKOWI GÓRNICTWA PREZESOWI KOMILCHI WSPOLEKTOROWI BUDOWY KOŚCIOŁA W DĄBROWIE ZMARŁEMU W DNIU 1 STYCZNIA 1901 ROKU WDZIĘCZNI PARAFIJANIE KŁADĄ TĘ TABLICĘ PROSZĄ O WESTCHNIENIE ZA JEGO DUSZĘ DO BOGA PAMIĘCI BOHATERA NARODOWEGO JANA KILIŃSKIEGO W SETNĄ ROCZNICĘ ZGONU DNIA 28 STYCZNIA 1919 R. POŚWIĘCAJĄ RZEMIEŚLNICY MIASTA DĄBROWY 1914 - 1920 CZŁONKOWIE DĄBROW. KOŁA WYCIECZK. I HARCERZE I-ej ZAGŁĘBIOWSKIEJ DRUŻYNY HARCERZY IM. D. CZACHOWSKIEGO W DĄBROWIE GÓRN. POLEGLI W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI Ś.P. STANISŁAW BANASIK JAN DOBOSIŃSKI FRANCISZEK JUSZCZYK FELIKS KAZANECKI ANTONI KLIN BOGUSŁAW KORZEŃ SYLWESTER KOWALCZEWSKI PIOTR KOZŁOWSKI STEFAN MAJEWSKI ROMAN OTTO JÓZEF PIOTROWSKI STANISŁAW RUDZKI TOMASZ SZMIT ROMAN WĘGRZYN FELIKS ZAJĄC 1911. - XXV - 1936 1939 - 1945 HARCERZE DĄBROWSCY POLEGLI I ZAMORDOWANI PRZEZ OKUPANTA HITLEROWSKIEGO W II-giej WOJNIE ŚWIATOWEJ WINCENTY BERNASIK ANTONI BUCHTA EDMUND CZMIEL JULIUSZ DZIOBON MARIUSZ GAWENDA ZDZISŁAW GRUDZIŃSKI FRANCISZEK GWIAZDA WŁADYSŁAW HALADUSZ STANISŁAW KACA FRANCISZEK KOCYBA EDWARD KORN ZDZISŁAW MACHURA TADEUSZ MAMEŁKO MIECZYSŁAW MAIK EDMUND MICHNIEWICZ ZBIGNIEW MYŚLIWIEC STANISŁAW NIEDZIELSKI RYSZARD NOWAK STANISŁAW NOWAK ZDZISŁAW NOWAK WŁADYSŁAW NOWAKOWSKI LUCJAN OCIEPKA HENRYK OKULARCZYK MICHAŁ OKULARCZYK RADOSŁAW OKULARCZYK KAZIMIERZ PIASECKI EUGENIUSZ PUZ PIOTR REROŃ JERZY SKRZYWANEK BOGDAN SOKÓŁ KAZIMIERZ SROKA ZBIGNIEW STAWSKI JERZY TAJER MACIEJ TALKO-PORZECKI HENRYK TRZĘSICKI ROMAN WĄTROBIŃSKI ZDZISŁAW WINKIEL TADEUSZ WODECKI HENRYK WOŹNIAKIEWICZ HALINA ZYGMUNT STEFAN ŻABICKI KAZIMIERZ ŻABICKI JANUSZ ŻELAZKIEWICZ EDWARD GAJKIEWICZ I INNI 15.IV.1984 KOŚCIÓŁ ROKU JUBILEUSZOWEGO IUBILAEUM A.D. 2000 FUNDATOR PIEC - EXPORT Pamięci Harcerzy 20 drużyny ZHP przy Gimnazjum i Liceum im. W. Łukasińskiego w Dąbrowie Górniczej, którzy zginęli z rąk okupanta w latach 1939 - 1945 EDMUDN CZMIEL - OŚWIĘCIM - 1941 BOLESŁAW DOMAŃSKI - BRYZDZYN k.MIECHOWA - 1943 JULIAN DZIOBOŃ - OŚWIĘCIM - 1941 ZDZISŁAW GRUDZIŃSKI - OŚWIĘCIM - 1942 ZDZISŁAW MACHURA - OŚWIĘCIM - 1944 BARBARA MIERZANOWSKA - POWST. WARSZ. - 1944 ADAM MIERZANOWSKI - OŚWIĘCIM - 1943 ZBIGNIEW MYŚLIWIEC - OŚWIĘCIM - 1942 STANISŁAW NOWAK - OŚWIĘCIM - 1944 ZDZISŁAW NOWAK - OŚWIĘCIM - 1942 JERZY SKRZYWANEK - OŚWIĘCIM - 1942 ZDZISŁAW WINKIEL - OŚWIĘCIM - 1942 HALINA ZYGMUNT - WROCŁAW - 1943 11 Listopad 2004 r. Stowarzyszenie Absolwentów I LO im. Waleriana Łukasińskiego w Dąbrowie Górniczej Wśród tysięcy polskich policjantów II RP jeńców obozu wojennego w Ostaszkowie, zamordowanych w kalininie (Twerze) wiosną 1940 r. i pogrzebanych w 25 dołach śmierci w lesie we wsi Miednoje oraz, tych zamordowanych przez Sowietów w innych miejscach na nieludzkiej ziemi, wielu było z Zagłębia Dąbrowskiego. W 67 rocznice męczeńskiej śmierci policjantów hołd składają mieszkańcy regionu, w którym Oni wiernie służyli. R I P PORCJUNKULA 1912 GROBOWIEC KS. GRZEGORZA AUGUSTYNIKA ŚWIĘTOBLIWEJ KRÓLOWEJ JADWIDZE APOSTÓŁCE LITWY I RUSI OPIEKUNCE UBOGIEGO LUDU UR. 1372 - 1399 NA PAMIĄTKĘ 500 LETNIEJ ROCZNICY ZWYCIĘSTWA POD GRUNWALDEM 1410 R. OBCHODZONEJ W TYM KOŚCIELE 1910 R. ŚWIĘTOBLIWEMU KSIĘDZU PIOTROWI SKARDZE PROROKOWI NARODU POLSKIEGO OPIEKUNOWI SIERÓT UR. 1532 - 1612 NA UCZCZENIE 300 LETNIEJ ROCZNICY JEGO ŚMIERCI OBCHODZONEJ W TYM KOŚCIELE 1912 R. KAPLICĘ TĘ ........................ UROCZYŚCIE POŚWIĘCIŁ DNIA 29 WRZEŚNIA 1912 KS. BISKUP KIELECKI AUGUSTYN ŁOSIŃSKI POD WEZWANIEM FRANCISZKA ........................ Z SKARBKÓW BOROWSKICH MARYA SARYUSZ BIELSKA INICJATORKA SALI ZAJĘĆ UR. D.14 LISTOPADA 1950 R. W SANCE W GALICYI OPATRZONA św. SAKRAMENTAMI PO KRÓTKICH I CIĘŻKICH CIERPIENIACH ZASNĘŁA w BOGU w WILNIE D.4 WRZEŚNIA 1910 R. POCHOWANA w DĄBROWIE GÓRNICZEJ D.7 WRZEŚNIA 1910 R. PROSI o WESTCHNIENIE do BOGA TU SPOCZYWA Ś.P. KS. PRAŁAT GRZEGORZ AUGUSTYNIK PROBOSZCZ PARAFJI DĄBROWA GÓR. ZM. DN. 10.XI.1929 Obiekt zabytkowy wpisany do rejestru zabytków woj. Śląskiego:
		-
		Pałac Kultury Zagłębia
		Plac Wolności 1 (Centrum) W lutym 1945 roku za sprawą ówczesnego wojewody śląsko-dąbrowskiego a późniejszego Przewodniczącego Rady Państwa, generała Aleksandra Zawadzkiego, zrodziła się koncepcja budowy domu kultury w Dąbrowie Górniczej. W 1949 roku powołano Komitet Budowy Domu Kultury. Nie patrząc na ogólne trudności panujące w kraju, pomysł ten zaczął nabierać realnych kształtów. Generalnym wykonawcą było Zjednoczenie Budownictwa Miejskiego w Sosnowcu. W maju 1951 roku rozpoczęto pierwsze prace budowlane, działając według projektu architekta Zbigniewa Rzepeckiego. Zabezpieczenie finansowe dla budowy stanowiły środki finansowe z budżetu państwa i kas związków zawodowych. Nie małą role odegrało również zaangażowanie przy pracach budowlanych samych mieszkańców Dąbrowy Górniczej. Uroczyste otwarcie nastąpiło w dniu 11 stycznia 1958 roku. Obiektowi nadano imię "DOMU KULTURY ZAGŁĘBIA". Pierwszym administratorem został Wydział Kultury Prezydium Rady Narodowej w Katowicach. Władze miasta zatwierdzające statut placówki w 1964 roku, nadały jej nową nazwę, "PAŁAC KULTURY ZAGŁĘBIA". W 1992 roku nazwę tę zmieniono na "DĄBROWSKI PAŁAC KULTURY". Pierwsze lata działalności PKZ to szereg trudności, które trzeba było pokonać. Zmieniająca się ciągle kadra kierownicza, brak środków finansowych zarówno na działalność jak i na konieczne remonty. PKZ stawał się symulatorem rozwoju oraz upowszechniania teatru, muzyki, filmu, plastyki oraz różnych form działalności ruchu amatorskiego w naszym mieście. Kubatura 60 000 m3 stawia PAŁAC KULTURY w rzędzie największych placówek tego typu w kraju. Marmurowy wystrój holi, wyłożone ręcznie malowanymi kafelkami sale klubowe, drewno oraz tafle luster w sali kameralnej i sali ślubów, nadały wnętrzom Pałacu niepowtarzalny charakter. Z 4 700 m2 powierzchni użytkowej około 2 000 m2 przypada na przestronne hole. Sala teatralna licząca 850 miejsc wyposażona jest w scenę obrotową, mechanicznie podnoszone 3-poziomowy orkiestron, komputerową nastawnię świateł, nowoczesne zaplecze sceniczne. Dąbrowski Pałac Kultury to przykład ówczesnego stylu architektonicznego lubującego się w ciężkim, bogatym wystroju wnętrz i okazałości, ale nie odpowiadającym w pełni pełnieniu funkcji typowego domu kultury, jakie znamy z innych miast Polski. Na deskach sceny Pałacu Kultury Zagłębia w Dąbrowie Górniczej częstymi gośćmi są czołowi artyści estradowi i sceniczni i to nie tylko z Polski. Teatry: "NARODOWY", "ATENEUM", "POLSKI", "KOMEDII" i "KWADRAT" z Warszawy, "STARY TEATR" z Krakowa, Teatr "WSPÓŁCZESNY" i "PANTOMIMY" z Wrocławia, Teatr "MUZYCZNY" z Gdyni to tylko niektóre zespoły. Orkiestry i zespoły kameralne: "Filharmonii Narodowej", "Filharmonii Śląskiej" z Katowic, "Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia" z Katowic, "Operetka Śląska" z Gliwic. Nie brakuje też imprez dla młodszej publiczności w formie koncertów wykonawców będących na szczytach list przebojów. We wnętrzu PKZ funkcjonuje wiele instytucji kulturalnych i usługowych: (teatry, kabarety, liczne koła zainteresowań). Szeroko rozwinięty jest też ruch amatorski. Miejska Biblioteka Publiczna im. H. Kołłątaja wraz ze swoją główną książnicą, została "wprowadzona" do PKZ w 1958 roku. We wnętrzach pałacu gościła do 20.10.2006 roku, gdy to została przeniesiona do nowego budynku przy ulicy Kościuszki. 25 Teatr "FORUM" święcił wspaniałe sukcesy na deskach teatralnych całej Polski. Teatr "ELSYNOR" wystawia co jakiś czas nową sztukę. Szczególnie zwrócić trzeba uwagę na spektakle sztuk Bogusława Schaeffera. Rozwija się scena kabaretowa. Doskonale radzi sobie bobrze już znany z występów na estradzie jak i z programów telewizyjnych, kabaret "DNO". Drugim z dąbrowskich kabaretów jest "STATYW". Nie należy zapominać o kabarecie "DŁUGI", którego trzon stanowią artyści z Dąbrowy Górniczej. Pałac Kultury Zagłębia w Dąbrowie Górniczej wraz z kabaretem "DNO" jest organizatorem cyklicznej już "Dąbrowskiej Ściemy Kabaretowej - DebeŚciak". Dzieci i młodzież skupione w zespołach tanecznych, uczą się i bawią w formacji tańca towarzyskiego, estrady dziecięcej i tańca ludowego. We wrześniu 1995 roku powstał Zespół folklorystyczny "Zagłębiacy". W programie były tańce zagłębiowskie i śląskie. Od września 2003 roku Zespół pracuje w Pałacu Kultury Zagłębia w Dąbrowie Górniczej zespół "Gołowianie", w którym tańczą przede wszystkim dzieci ze szkół podstawowych Dąbrowy Górniczej, ale również z przedszkoli i początkowych klas szkół średnich. Obecnie Zespół liczy około 100 członków w wieku od 3 do 20 lat, w trzech grupach (2 początkujące i 1 koncertująca). Rozwinęła się także działalność rekreacyjno-sportowa w sekcjach: karate, aerobiku, brydża sportowego i szachów. W 2004r. Pałac Kultury Zagłębia rozszerzył swoją działalność poprzez powołanie Zagłębiowskiej Sceny Muzycznej oraz Orkiestry Kameralnej. W wyniku przesłuchań dokonanych przez dyrygenta - Tadeusz Mazurka, Andrzeja Smogóra i Ewę Mierzyńską wyłoniony został najlepszy skład muzyków instrumentalistów (23 osoby) - do grania spektakli muzycznych oraz (33 muzyków) - do koncertów. Pomysłodawcą Zagłębiowskiej Sceny Muzycznej jest Prezydent Miasta Dąbrowy Górniczej Jerzy Talkowski, realizatorami są Elżbieta Szymkowska, Andrzej Smogór i Ewa Mierzyńska. Muzycy to w większości studenci ostatnich lat Akademii Muzycznej bardzo efektywni, ambitni, zdyscyplinowani i sprawni technicznie artyści. "Czwartkowe Spotkania z Muzyką" to cykliczna impreza kulturalna w wykonaniu artystów Zagłębiowskiej Sceny Muzycznej, której towarzyszy zaproszony Gość - artysta Warto wspomnieć o sztandarowej imprezie jaką są "Barbórkowe Spotkania Teatralne", odbywające się w Pałacu nieprzerwanie od 1973 roku. Założeniem "Spotkań" jest promowanie najlepszych amatorskich teatrów alternatywnych. Pałac Kultury Zagłębia na stałe wrósł się w polską scenę kabaretową za sprawą corocznych przeglądów kabaretowych pod nazwą DebeŚciak czyli Dąbrowska Sciema Kabaretowa, którego głównymi organizatorami są członkowie kabaretu DNO. 24.02.2006 r. oddano do użytku odrestaurowaną salę teatralną. Uroczystość powiązano z koncertem karnawałowym. Po raz pierwszy od początku istnienia budynku, sala teatralna została gruntownie zmodernizowana. W 2006 roku zorganizowano konkurs dla młodych i utalentowanych muzyków. Nosi on imię konkursu im. Michała Spisaka jest już konkursem ogólnopolskim. W 2007 roku został przekształcony w konkurs międzynarodowy. We wrześniu 2007 roku został reaktywowany Amatorski Klub Filmowy "Zagłębie", który w latach 60-80-tych XX wieku był jednym z lepszych w rejonie. Miejmy nadzieję, że pomimo tak długiego czasu niebytu, adepci sztuki filmowej przynajmniej dorównają swym kolegom z przed lat. 16-go października 2007 roku o godzinie 14.00 miało miejsce uroczyste otwarcie studyjnego kina "KADR" w salce kinowej PKZ. W wyniku starań zarządu PKZ oraz wsparciu Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej i władz miasta Dąbrowa Górnicza, po wielu latach to studyjne kino powróciło do życia. Po uroczystości odbyła się projekcja filmu "Ryś" w reżyserii Stanisława Tyma. 19-go października odbył się pierwszy pokaz projekcyjny dla publiczności. Pokazano na nim dwa filmy: "Obsługiwałem angielskiego króla" oraz "Labirynt Fałna". Salka kinowa dysponuje 88 miejscami. Założeniem tego kina, jest pokazywanie twórczości europejskiego kina niszowego. W 1971 roku w porozumieniu z kierownictwem Kina "Bajka", został powołany Dyskusyjny Klub Filmowy "KADR". W listopadzie 2007 roku wznawia swą działalność. Obiekt zabytkowy wpisany do rejestru zabytków woj. Śląskiego:
		-
		Inne zabytki Dąbrowy Górniczej
		Na terenie Dąbrowy Górniczej znajdują się również inne obiekty zabytkowe nie wpisane do rejestru zabytków woj. Śląskiego Oto niektóre z nich.
		-
		Resursa Obywatelska
		ul. 3-go Maja (Centrum) W miejscu, gdzie wcześniej znajdował się szyb wodny kopalni Reden, w 1895 roku wybudowano budynek nazwany Resursą. Budynek oświetlany był przy pomocy energii elektrycznej, doprowadzonej z huty Bankowej. Przemysłowcy, kupcy i właściciele ziemscy Dąbrowy, utworzyli Klub Towarzyski. Mieści się tutaj również między innymi Biuro Rady Zjazdu Przemysłowców Górniczych, oraz kilka innych mniejszych stowarzyszeń. Resursa miała piękną salę balową ze sceną. Stanisław Kontkiewicz zorganizował tutaj amatorski zespół aktorski. Głównie jednak organizowano w niej koncerty i rauty. Założono Towarzystwo Muzyczne. Owe towarzystwo prowadziło orkiestrę i chór. Inauguracyjny koncert odbył się 23.03.1901 roku. Działalność towarzystwa została przerwana w 1905 roku. Ponowne powstanie tej organizacji nastąpiło dopiero w 1917 roku. O ważności tego budynku w życiu codziennym miasta może świadczyć fakt, że po jego wybudowaniu zmieniono nazwę ulicy przy której stoi z ulicy Św. Jana na ulicę Klubową (dzisiejsza 3-go Maja). W Resursie odbywały się również spotkania z wybitnymi osobistościami kultury, goszczącymi w Dąbrowie. Maria Konopnicka czy Eliza Orzeszkowa, to tylko niektóre z nazwisk. Na krótko w murach Resursy swoje salki lekcyjne posiadało również Gimnazjum Emilii Zawidzkiej. Podczas II wojny światowej budynek przejęty przez Niemców, został wyremontowany i odnowiony. Otynkowano ściany zewnętrzne, przebudowano wejście główne oraz pomieszczenia wewnętrzne. Zmieniono nazwę na Haus der Deutschen (Dom Niemiecki). Po wojnie, w 1945 roku swoje siedziby umieściły w Resurskie takie organizacje jak PPR, ZWM, PZPR oraz NOT. Był to jedyny budynek reprezentacyjny w tym okresie, gotowy do otwarcia urzędów państwowych od zaraz. Dzisiaj jest to siedziba wielu instytucji, głównie finansowych.
		-
		Sztygarka
		ul. Legionów Polskich 69 (Mydlice) Gmach zbudowany został w latach 1839-42. Projektantem był włoski architekt Franciszek Maria Lancii. Pierwotnie miał w jego murach mieścić się szpital górniczy, jednak już przy końcu budowy zmieniono decyzję i postanowiono, że jego gospodarzem będzie Zarząd Zachodni Okręgu Górniczego, który urzędował tutaj do roku 1870. W roku 1863 powstaje w budynku archiwum górnicze, gromadzące materiały dotyczące terenu Dąbrowy i Zagłębia. W listopadzie 1889 r. pałacyk zostaje przekazany Szkole Górniczej "Sztygarka". Szkoła Górnicza (zwana również Szkołą Sztygarów) działała z licznymi przerwami do 1914 roku. Na początku szkoła posiadała dwa wydziały: górniczy i hutniczy. Miała na celu przygotowywanie sztygarów i majstrów górniczych dla potrzeb rozwijającego się przemysłu. Nauka była płatna (20 rubli rocznie) i trwała 4 lata. By zostać uczniem "Sztygarki" kandydat musiał mieć ukończoną 2-letnią szkołę wiejską i zdać egzamin z języka rosyjskiego i arytmetyki. W 1905 roku gubernator Milton polecił zamknąć szkołę na czas nieokreślony za udział uczniów w manifestacjach rewolucyjnych. W 1910 roku otwarto szkołę, lecz po wybuchu wojny w 1914 r. przerwała ona swoją działalność. Po wybuchu I wojny światowej utworzono w murach Sztygarki koszary dla tworzących się Legionów Polskich, a następnie stacjonowały tutaj austryjackie wojska okupacyjne. Szkoła została uruchomiona ponownie w roku 1919, zmieniając nazwę na "Państwowa Szkoła Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica". Budynek wobec zwiększającego się zapotrzebowania na specjalistów kształcących się w jego murach, okazał się już niewystarczający. Wybudowano dodatkowo kilka pawilonów obok budynku pałacu. Utworzono wydziały miernictwa górniczego i elektromechaniczny. W gmachu szkolnym otwarto Stację Geologiczną oraz Zakład Badania Materiałów Przemysłowych, Pracownię Techniki Cieplnej i Metaloplastyki. W kwietniu 1927 roku rozpoczęto budowę ukończonej w 1929 roku i oddanej do użytku, kopalni ćwiczebnej pod skarpą naprzeciw Sztygarki przy ulicy Górniczej. Kopalnia ta posiada dwa pokłady węgla kamiennego (numery górnicze 401 i 402), a w sztolni prezentowane są maszyny i urządzenia służące do urabiania i transportu węgla. Wykonywano w niej drążenie sztolni oraz wiele czynności, z którymi przyszli adepci sztuki górniczej mogli się zetknąć w pracy pod ziemią. W latach 1958-61 wykonano szereg prac zabezpieczających wyrobiska sztolni. Wykonano także wyrobiska pochyłe (upadowa I - zwana też "kamienną" oraz upadowa południowa) jak i wyrobisko poziome, łączące w/w upadowe. Do roku 1966 prowadzono prace górnicze polegające na zwiększeniu ilości wyrobisk. Zajęcia praktyczne uczniów szkół górniczych były realizowane w Kopalni Ćwiczebnej do roku 1994. Powstanie Muzeum wiąże się ściśle z powstaniem Szkoły Górniczej. Inicjatorem był Stanisław Kontkiewicz. To on wraz z Piotrem Przesmyckim zgromadził pierwsze zbiory. W 1912 roku w Resursie Szkoły powstało Muzeum im. Zygmunta Glogera, które wchłonęło w swoją strukturę Muzeum Geologiczne. W 1918 roku Muzeum Geologiczne mieściło się w Pawilonie I. Zarządzał nim Adam Piwowar. Po II wojnie światowej zbiory gromadził profesor Edward Ciuk, Stanisław Szostak, Anatol Zieliński. Stanisław Kontkiewicz, Hieronim Kondratowicz, oraz nauczyciele Szkoły i geolodzy. Zbiory były segregowane, porządkowane i opisywane. W 1985 roku szkoła została wyprowadzona do pawilonów pobocznych, a w pawilonie I (pałacyk) ponownie utworzono ekspozycje muzealne. W roku 1986 rozpoczęło działalność pod nazwą Ośrodek Muzealno - Dydaktyczny. Gromadzi i udostępnia zbiory z zakresu historii Miasta i Regionu Zagłębia Dąbrowskiego, archeologii, etnografi-podróży; w tym etnografii pozaeuropejskiej oraz etnografii lokalnej. Muzeum miejskie "Sztygarka" w Dąbrowie Górniczej założono w roku 1998 Uchwałą Rady Miejskiej. Kontynuuje tradycje Muzeum Geologicznego przy Państwowej Szkole Górniczej i Hutniczej z okresu międzywojennego. W Muzeum występują następujące działy: dział historii, dział archeologii, dział etnograficzno podróżniczy. 27 października 2006 roku Muzeum Miejskie "Sztygarka" wznowiła działalność wystawienniczą. Podczas remontu w budynku m.in. wymieniono stare instalacje, system wentylacji, okna i drzwi, wzmocniono stropy, wykonano nowe tynki i pomalowano elewację. Wykonano nowe posadzki, schody oraz osuszono przyziemia. Wymiana konstrukcji dachowej oraz adaptacja pomieszczeń strychu zaowocowała powstaniem nowych powierzchni wystawienniczych. Istotnym elementem historycznej ścieżki edukacyjnej jest Galeria, którą tworzą portrety zasłużonych Dąbrowian, namalowane przez współczesnych malarzy. W Muzeum Miejskim "Sztygarka" funkcjonują obecnie następujące działy tematyczne: historyczny, archeologiczny, przyrodniczy, etnografii lokalnej oraz etnografii kultur pozaeuropejskich (podróżniczy).
		-
		Dworzec kolejowy Dąbrowa Górnicza (Warszawsko-Wiedeński)
		ul. Kościuszki 1 (Centrum) Tory kolei Warszawsko-Wiedeńskiej dotarły do Dąbrowy w 1858 roku. Postanowiono do istniejącej linii kolejowej dobudować odgałęzienie z Ząbkowic do Sosnowca. Linia ta nie pokrywała się z innymi istniejącymi torowiskami. W związku z tym musiały powstać nowe budynki dworcowe. Wybudowano budynek dworca oraz magazyny towarowe. Powstały bocznice dochodzące do huty Bankowej i kopalni Paryż. Wraz z rozbudową bocznic oraz przeniesieniem (wybudowaniem nowego) dworca kolei Nadwiślańskiej, budynek kolei Warszawsko-Wiedeńskiej znalazł się pomiędzy torowiskami. Można było do niego dojechać drogą prowadzącą do huty, ale dla zwiększenia bezpieczeństwa podróżnych, około roku 1910, wybudowano metalową konstrukcję kładki ułatwiającą podróżnym dostanie się do budynku głównego dworca i na perony. Kładka została rozebrana w 2003 roku ze względu na jej zły stan techniczny. Jeszcze jako dziecko, pamiętam, że czekało się na kładce na nadjeżdżający parowóz. Wypuszczona z kotła para powodowała całkowite zamglenie na kładce. Jako nastolatek już nie bawiły mnie takie rzeczy :-). W budynku były kasy biletowe, poczekalnia i coś na kształt "restauracji dworcowej". Oczywiście mieściły się tam również pomieszczenia nastawni, biura i mieszkania kolejowe. Stopniowo poszczególne pomieszczenia były "wyprowadzane" z tego budynku do sąsiedniego budynku po dawnej kolei Iwangrodzko-Dąbrowskiej (dzisiejsze kasy). Obecnie w mieści się tam tylko nastawnia. Sam budynek jest w bardzo złym stanie technicznym. Od wielu lat czeka na kogoś, kto miałby odrobinę chęci, by go wyremontować i przywrócić mu dawny wygląd. Pierwotnie posiadał licowaną cegłę i czerwony dach, co ładnie się komponowało z otaczającą go zielenią drzew.
		-
		Dworzec kolejowy Dąbrowa Górnicza (Dębliński)
		ul. Kościuszki 1 (Centrum) Budynek ten powstał jako nowa stacja kolejowa kolei Nadwiślańskiej (Iwangrodzko (Dęblińsko) - Dąbrowskiej, zwanej również "Radomką") w początkach XX wieku. Poprzedni znajdował się w miejscu, gdzie dzisiaj stoi budynek Pałacu Kultury Zagłębia. Ze względu na rozwój gospodarczy miasta, oraz zmianę układu torowisk dostosowaną potrzebą chwili, postanowiono na przeniesienie stacji w pobliże dworca Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Nowy budynek został wymurowany z cegły i otynkowany. Obok istniały magazyny towarowe i bocznice kolejowe. Ze względu na bezpieczeństwo pasażerów dworca, około roku 1910 wybudowano metalową konstrukcję kładki ułatwiającą podróżnym dostanie się do budynku głównego dworca Warszawsko-Wiedeńskiego i na perony. Kładka została rozebrana w 2003 roku ze względu na jej zły stan techniczny. Dzisiaj w budynku znajdują się kasy biletowe oraz prowizoryczna poczekalnia.
		-
		Dworzec kolejowy DG Strzemieszyce Wielkie (Nadwiślański)
		ul. Stacyjna (Stzremieszyce Wielkie) W 1848 roku w Strzemieszycach powstał ważny węzeł kolejowy. Krzyżowały się tutaj dwa najważniejsze w tamtym czasie trasy kolejowe, Warszawsko - Wiedeńska i Iwangrodzko (Dęblińsko) - Dąbrowska. Budowa dworca kolejowego spowodowała rozwój dalszej zabudowy w tym miejscu, poprzez powstanie osiedla dla pracowników kolei, szkoły kolejowej jak również warsztatów naprawczych i parowozowni (tzw. DEPO). Po wojnie budynek stacyjny był zarządzany przez PKP. W wyniku reorganizacji tras kolejowych na przełomie XX/XXI wieku, znaczenie tej stacji malało, a w konsekwencji budynek stacyjny został zamknięty. Od tej pory zaczął popadać w ruinę, będąc stale własnością PKP. Ponieważ właściciel nie był zainteresowany przywróceniem budynkowi jego pierwotnej formy, a w Strzemieszycach powstał ruch mający na celu utworzenie miejscowego ośrodka kultury, prowadzono rozmowy o możliwości wydzierżawienia jego pomieszczeń na ten cel. 25-go czerwca 2007 roku około godziny 5-tej rano, na poddaszu wybuchł pożar, który doprowadził do dewastacji tego historycznego budynku polskiego kolejnictwa. Akcja gaśnicza prowadzona przez wiele godzin przez kilka jednostek straży pożarnej, okazała się skuteczna połowicznie. Chociaż ugaszono pożar, to jednak zniszczenia spowodowane przez ogień są znaczne. Stawia to pytanie, jaki dalszy los czeka ten budynek.
		-
		Pałacyk Dezona w Parku Śródmiejskim
		ul. Sobieskiego/Kościuszki (Centrum) W pozostałości po dawnym parku niegdyś bogatym w różnorodny drzewostan, założonym przez dyrektora Towarzystwa Francusko-Włoskiego w Dąbrowie Górniczej, niejakiego Dezona przy ulicy Ogrodowej (dzisiaj nie istniejącej), znajduje się mały pałacyk willowy, który wybudował dla swojej żony. Zarówno park jak i budynek przetrwał trudy wojen i zachował się do dzisiaj. Po II wojnie światowej w pałacyku mieścił się jeden z komisariatów milicji obywatelskiej, a później policji w Dąbrowie Górniczej. Od jesieni 2006 roku, znaczna część parku wraz z budynkiem pałacyku, została ogrodzona. Prowadzone są prace budowlane przy powstającym w tym miejscu centrum handlowym. W pałacyku prawdopodobnie będzie utworzona restauracja, ale to już zależy od nowego właściciela tego budynku. W nocy 1-go kwietnia 2007 roku, pałacyk padł ofiarą pożaru.
		-
		Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich (Kino ARS)
		ul. Kościuszki 18 (Centrum) W 1911 roku Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich, na którego czele stał ówczesny proboszcz Parafii Matki Boskiej Anielskiej, Ksiądz Prałat Grzegorz Augustynik, zakupiło działkę przy dawnej ulicy Staropocztowej, na której wybudowano budynek z dużą jak na owe czasy salą widowiskową, która miała służyć jako miejsce do organizowania spotkań Stowarzyszenia. Na sali widowiskowej organizowane były różnego rodzaju wykłady i pogadanki. W budynku tym mieściła się ponadto biblioteka oraz kółko teatralne. Podczas I wojny światowej, budynek został zaadaptowany przez Komitet Ratunkowy na magazyn żywnościowy, zaopatrujący miejscową ludność w podstawowe produkty spożywcze, jak mąka itp. produkty. W 1919 roku w budynku tym, został uroczyście otwarty Kinoteatr o nazwie "Kometa". Jego założycielami było wymieniane już tutaj Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich. Od tego dnia zaczęła się historia kina w Dąbrowie Górniczej. Początkowo były to filmy nieme, które oglądano przy akompaniamencie pianina. Dźwięk do dąbrowskich kin wprowadził prawdopodobnie Inżynier Kazimierz Sunderland, który to w 1935 roku odkupił kino "Kometa" od pierwotnych właścicieli. Od tego czasu wprowadzono też nową nazwę, którą kino (budynek) nosi do dnia dzisiejszego - Kino "ARS". W czasie okupacji niemieckiej od września 1939 roku do wyzwolenia w styczniu 1945 roku, kino zmieniło nazwę na "UFA Deutche Theatr" i służyło wyłącznie zamieszkującej w mieście ludności niemieckiej. Już kilka tygodni po opuszczeniu miasta przez Niemców, kino "ARS" wróciło na swoje miejsce, dając radość wszystkim mieszkańcom Dąbrowy Górniczej. Od 1990 roku,czyli od pożaru kina "Bajka", jest to jedyne prawdziwe kino w mieście. Od 2000 roku kino prowadziła spółka ARS. Ponieważ kino w momencie przejęcia nie należało do najlepiej wyposażonych, zainwestowano w jego remont. Ułożono nowe posadzki, ściany pokryto boazerią, uruchomiono wewnątrz bufet oraz zainstalowano nowy ekran. Dużo pracy i funduszy pochłonęła nowa instalacja dźwiękowa i projekcyjna. W wyniku niemożności porozumienia się ostatnich właścicieli kina z władzami miasta co do opłat za dzierżawę lokalu, to jedyne kino w mieście zostało zamknięte w połowie czerwca 2005 roku.
		-
		Kamienice huty Bankowej (kol. Bankowa/Francuska)
		ul. Żeromskiego (Centrum) Kolonia dla francuskich urzędników i kadry Huty "Bankowej". Powstała około 1918 roku, równocześnie z kolonią "Zielona". Składała się z 10-u budynków mieszkalnych z 272 mieszkaniami 2-izbowymi. Typowy budynek posiadał trzy klatki schodowe z czterema mieszkaniami na każdej kondygnacji. Były to jedno i dwu piętrowe budynki, które z urządzeń technicznych posiadały tylko instalację elektryczną. W tej samej kolonii powstało 16 budynków urzędniczych o 106 mieszkaniach. Budynki te były licowane czerwoną cegłą, wyposażone w instalację elektryczną, wodociągi, kanalizację, łazienki i wc. Kanalizacją objęte były tylko ubikacje, a pozostałe ścieki były odprowadzane odkrytymi rynsztokami. Modernizacja pozostałych nastąpiła dopiero w 1945 roku. Zainstalowano we wszystkich mieszkaniach ujęcie wody i WC. Podczas pierwszego wytopu rudy żelaza w pobliskiej hucie, robotnicy postanowili odlać krzyż jako pamiątkę tego wydarzenia, jak również by strzegł ich przy pracy. Przy skrzyżowaniu ulic Żeromskiego i Dąbrowskiej (dzisiaj Dąbrowskiego) stał budynek "herbaciarni". Dzisiaj juz nie istnieje. Zachowała się w tym miejscu mała kapliczka, wykonana przez robotników Huty Bankowa około 1890-go roku. Kolonia ta stała się później centrum miasta Dąbrowy Górniczej. Huta Bankowa przyczyniła się znacznie do rozwoju Dąbrowy. Kanwę osiedla początkowo stanowiło pięć ulic ułożonych równolegle do kierunku wieś Dąbrowa - Huta Bankowa. Były to ulice: Bankowa (Fabryczna, Łukasińskiego), Marceli (Francuska, Żeromskiego), Targowa (Sienkiewicza), Św. Jana (3-go Maja), Szkolna (Pocztowa, Kościuszki).
		-
		Kamienice huty Bankowej (Zielona)
		ul. Robotnicza (Zielona) Około 1918 roku powstała kolonia robotnicza dla pracowników Huty "Bankowej". Przyłączono ją do Dąbrowy Gniczej w 1923 roku, poprzez wybudowanie drogi do Łagiszy. Na początku było to 5 budynków 2-pietrowych o 36 mieszkaniach 2-izbowych. Budynki te posiadały trzy klatki schodowe z czterema mieszkaniami na każdej kondygnacji. Oprócz instalacji elektrycznej, budynki te nie posiadały żadnych udogodnień. Modernizacji dokonano dopiero w 1945 roku.
		-
		Kamienice kopalni Paryż na Pogorii I (Kol. Matheron)
		ul. Pogoria (Kol.Matheron) Nazwa kolonii pochodzi od nazwiska dyrektora Towarzystwa Francusko-Włoskiego. Budowa koloni została zainicjowana w 1928 roku przez Towarzystwo Francusko-Włoskie Dąbrowskiego Okręgu Górniczego. Brak terenów do zabudowy w samej Dąbrowie, zmusił zarząd Towarzystwa do szukania nowych lokalizacji domów dla swoich robotników. W efekcie do roku 1932, wybudowano 17 budynków wielorodzinnych. Zamieszkiwali w niej pracownicy kopalni PARYŻ. Wraz z budową kolonii Matheron około 1928 roku powstała mała kapliczka przydrożna. Jest to metalowy krzyż ogrodzony płotkiem, z rosnącymi wokół czterema brzozami. Na krzyżu w połowie wysokości zawieszona jest kapliczka szafkowa. Obecnie osiedle dawnych kamienic nad Pogoria I nosi nazwę POGORIA.
		-
		Pozostało jedynie z pamięci
		Obiekty budowlane, po których pozostał jedynie ślad w pamięci. Oto niektóre z nich.
		-
		Koszary na Redenie
		ul. Królowej Jadwigi (przed wojną nr 61) (Reden) W latach 1820-22, przy drodze do Gołonoga powstają budynki dla osiedlających się w Dąbrowie robotników. W latach 1825-29 zostaje wytyczona droga łącząca kopalnię REDEN ze wsią Gołonóg. Nadano jej nazwę "Traktowa". Była to prosta droda obsadzona po obu stronach topolami, przy której powstawały nowe białe domki z przyległymi doń ogródkami. Oprócz domków wybudowano również 115 metrowej długości budynek typu koszarowego dla górników bez rodzin, coś na kształt późniejszych kwater zbiorowych. Mieszkania były skromne, wieloosobowe, bez zaplecza sanitarnego, dlatego nie cieszyły się dużym zainteresowaniem przyjezdnych robotników. Postanowiono zamiast kwater, urządzić w nim na szpital górniczy zwany lazaretem. W czasie II wojny światowej "Koszary" na ul. Królowej Jadwigi 61 (za okupacji Graf Reden Strasse), zostały zamienione w mieszkania zastępcze dla polskich rodzin wysiedlonych między innymi z ulicy Francuskiej. Wejścia do mieszkań w Koszarach były od podwórka. Było ich jedenaście. Nie było tam wody bieżącej ani ubikacji. Mury miały grubość 1-go metra! W kuchni był piec kaflowy z częścią do pieczenia chleba. Podłoga była drewniana, w pokoju (jeden bardzo duży) malowana, w kuchni nie malowana, trudna do utrzymania czystości. Ubikacje były na końcu podwórka, z dala od budynku. Była jedna pompa na podwórzu, na którym rosły duże topole. Rosła tam też duża akacja, która bardzo ładnie pachniała. Był też przy ulicy niewielki ogródek z bzami, które tworzyły naturalną altanę. W ogródku rosły też krzewy agrestu i porzeczek. Podwórko koszar było porośnięte trawą, po której chodziły kury i kilka kóz. Pewnego dnia 1944 roku, przy koszarach zabito jakiegoś Niemca. Mówili, że w odwecie będą wieszać mieszkańców koszar na tych topolach, ale do tego nie doszło. W czasie wojny obowiązywało zaciemnienie, czyli trzeba było co wieczór zasłaniać okna granatowym papierem, a rano zwijało się go do góry, wiążąc sznurkiem. Koniec grudnia 1944 i początek stycznia 1945 roku. Trzeba było bardzo uważać na nadlatujące nisko rosyjskie samoloty szturmowe (wspomina Pani Grażyna, która mieszkała w koszarach mając wówczas 14 lat). Strzelali z karabinów maszynowych gdzie popadło. Idąc po wodę do jedynej pompy na środku podwórka, trzeba było patrzeć czy nie lecą, a jeśli tak, to schować się w wejściu, aż odlecą. Pewnego dnia Niemcy zaparkowali tuż przy budynku koszar od strony podwórka, 5 ogromnych czołgów typu "Tygrys". Były takie duże, ze ci jadący na wierzchu, zaglądali nam do okien na 1-szym piętrze! Mieszkańcy koszar obawiali się, że jak teraz nadlecą Rosjanie, to może być koniec. Na szczęście nie przylecieli a Tygrysy wyniosły się przed wieczorem. W końcu stycznia 1945 roku, na podwórko zjechało mnóstwo Niemców: wozy, konie, żołnierze. Była godzina policyjna, czyli wieczorem nie można było wychodzić z mieszkania. Z mama poszłyśmy na drugi koniec budynku, mieszkała tam pani Zielińska z dwoma synami. Szło się przy budynku od strony podwórka, wiec można było taki wypad zrobić, a z tyloma żołnierzami na podwórzu, nie było bezpiecznie. Idąc tam zwróciłam uwagę, że sporo z nich było bardzo młodych - moi rówieśnicy (!) a miałam wtedy ledwie 14 lat. To był jedyny przypadek, ze zrobiło mi się ich żal. Wyglądali przegrani i zziębnięci. Ale już u tej pani cieszyliśmy się, że się wynoszą, hurra, nareszcie. W pobliżu koszar znajdował się przystanek końcowy linii tramwajowej, zakończonej pętlą. Budynek koszar został wyburzony w 1966 roku w zwiazku z rozbudową tej dzielnicy, oraz bardzo złego stanu technicznego.
		-
		Ratusz na Redenie
		ul. Królowej Jadwigi (Reden) Budynek ten znajdował się w pobliżu dzisiejszego skrzyżowania (ronda) ulic Królowej Jadwigi i Alei Róż. Prejektantem był znany architekt Henryk Marconi (według jego projektów powstały między innymi dworce kolejowe w Sosnowcu i Maczkach). Na zlecenie władz górniczych powstał budynek jednopiętrowy z wieżą zegarową pośrodku, na której znajdował się herb Królestwa Polskiego. Powstał w związku z aspiracjami Redenu do roli oddzielnego miasta i miał spełniać role miejskiego ratusza. Administracja Królestwa Polskiego wyraziła zgodę w 1842 roku na organizowanie cotygodniowych targowisk, właściwych jedynie dla miast. Rosjanie nie popierali wyodrębnienia się Redenu z granic Dąbrowy. W związku z tym, nakazano rozbiórkę wieży zegarowej i postawienie w jej miejscu jedynie niewielkiej wieżyczki z dzwonkiem oznajmiającym koniec dniówki w pobliskich zakładach, głownie kopalni. W budynku tym mieściła się oberża (karczma), sklep i pokoje gościnne na piętrze. Mieszkał tutaj między innymi ostatni Wójt Gminy Olkusko-Siewierskiej. Jako mieszkania był wykorzystywany do połowy lat 60-tych XX wieku. Został wyburzony w zwiazku z przebudową układu drogowego w tym rejonie.
		-
		Stacja Poczty Konnej
		ul. Legionów Polskich (Mydlice) Budynek Stacyjny znajdował się w pobliżu dzisiejszego szpitala, przy ulicy Legionów Polskich naprzeciwko dawnych Zakładów Metalowych Braci Klein. Obsługiwał dyliżanse i karety poczty konnej linii która w 1838 roku należała do Piotra Steinkellera. Był to murowany budynek o podstawie kwadratu, dwukondygnacyjny (parter + piętro) z wysokim poddaszem. DO niego był dobudowany mniejsze w formie wieży, nieco wyższej od głownego budynku. W roku 1967 gdy wiadomo było, że jego lokalizacja koliduje z budową osiedla bloków mieszkalnych, o jego zachowanie starał się kierownik Katedry Historii AGH w Krakowie, dr inż. Ferdynand Szwagrzyk. Budynek ten został wyburzony w 1970 roku przy budowie osiedla mieszkaniowego Mydlice.
		-
		Kamienice huty Bankowej (przy ulicy Kościuszki)
		ul. Kościuszki 14 (Centrum) Trzy kamienice przy obecnej ulicy kościuszki, zostały wybudowane dla kadry kierowniczej huty Bankowa w pobliżu pałacyku Dezona (dawnego dyrektora Towarzystwa Francusko - Włoskiego w Dąbrowie Górniczej) na obrzeżach parku w pobliżu dawnej ulicy Ogrodowej. W jednym z nich mieszkała córka Marii Konopnickiej, która wyszła za mąż za inżyniera Bolesława Królikowskiego, który pracował w Hucie "Bankowa". Maria Konopnicka bywała regularnie w Dąbrowie Górniczej, która to zainspirowała ją do napisania noweli "Dym", krótkiego opowiadania pt. "Hanysek", a w "Jasełkach" autorka wprowadza postać górnika, który wygłasza mowę, zaczynającą się od słów: "Hej, górnicy my z Dąbrowy...". Górnicy z Dąbrowy byli również inspiracją do napisania wiersza pt. "Ofiara pracy". Budynki zostały wyburzone. Pierwszy z nich został wyburzony budynek od strony stacji DG. Drugi w kolejności, to budynek środkowy. Wyburzenia te miały miejsce w latach 70-tych XX wieku. Na zdjęciach poniżej widać w oddali jeszcze wszystkie budynki. Ostatni z nich przetrwał do 4-go listopada 2005 roku. W ostatnich latach swego istnienia, budynek przechodził z rąk do rąk. Ponieważ cały czas był własnością huty Bankowa, poprzez liczne zmiany własnościowe, zmieniał właściciela. Cały czas był wykorzystany jako budynek mieszkalny do roku 2005. Nie przeprowadzanie remontów doprowadziło do wykwaterowania mieszkańców. Budynek zamknięto, co nie stanowiło problemu dla grupy bezdomnych, którzy znaleźli w nim swoje lokum. To właśnie podobno oni przyczynili się do jego szybkiej likwidacji. 13 listopada 2004 roku, na poddaszu wybuchł pożar. Po jego ugaszeniu , w wyniku oceny stanu technicznego, postanowiono i ten budynek wyburzyć. W dniu dzisiejszym teren jest niezagospodarowany.
		-
		Dworzec kolejowy Nadwiślański (w centum miasta)
		Plac Wolności (Centrum) W roku 1855 wybudowano w Dąbrowie stację kolejową Kolei Iwangrodzko (Dęblińsko) - Dąbrowskiej, zwanej również "Radomką". Zabudowania znajdowały się w miejscu, gdzie dzisiaj stoi budynek Pałacu Kultury Zagłębia. Dzięki wybudowaniu tego dworca, dobra wytworzone w Dąbrowie i okolicy, jak również węgiel, mogły docierać do terenów znacznie oddalonych od Dąbrowy, a mianowicie w okolice Warszawy oraz do Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, centralnej Polski jak również w głąb Rosji. Zabudowania to w większości magazyny o konstrukcji drewnianej, oraz kilka budynków murowanych z cegły. Był też peron do obsługi ruchu pasażerskiego. Ze względu na znaczny rozwój tego rodzaju transportu, postanowiono przenieść dworzec do nowej lokalizacji. Budynki pierwotnej stacji przetrwały do lat 50-tych XX wieku, czyli do momentu rozpoczęcia budowy PKZ.
		-
		Dom Ludowy
		ul. 3-go Maja (Centrum) Budowę Domu Ludowego rozpoczęto przy ulicy 3-go Maja w roku 1922. Właścicielem budynku był sekretariat Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Środki na budowę pochodziły głównie z zaczerpniętego na ten cel kredytu budowlanego. Po ukończeniu budowy w roku 1923, nadano mu imię zasłużonego bojownika, Józefa Mireckiego-Montwiłła. Centralną część gmachu stanowiła sala widowiskowa mogąca pomieścić jednorazowo do 1000 osób. Projektantem był znany warszawski architekt żydowskiego pochodzenia, Henryk Stifelman, który zaprojektował między innymi budynek warszawskiego teatru "Ateneum". Budynek został uwieczniony na kartach powieści Kaden-Brandowskiego "Czarne skrzydła". W okresie międzywojennym, w latach poprzedzających wybuch II wojny światowej, w sali głównej, zainstalowano projektory filmowe. Powstaje kino "Wanda". Po krótkim czasie, właścicielem kina i budynku, zostaje inż. Kazimierz Sunderland. Zmienił on nazwę kina "WANDA" na Kino "BAJKA". W czasie II wojny światowej Niemcy zamknęli kino i utworzyli w pomieszczeniach budynku magazyn wojskowy i stajnię dla koni. Ponownie uruchomienie kina nastąpiło zaraz po wojnie pod nazwą Kino "Bajka". Na początku lat 80-tych XX wieku budynek wraz z salą kinową został gruntownie odnowiony. Niestety, ale jeszcze przed oddaniem do użytku, sala kinowa spłonęła. Postanowiono ponownie rozpocząć jego remont. Jeszcze przed ukończeniem prac, doszło do drugiego pożaru, który tym razem naruszył mury i dach budynku. Nie podjęto się kolejnej odbudowy. Budynek z roku na rok popadał w ruinę. Ostatnim właścicielem budynku dawnego Domu Ludowego (kina "Bajka"), była częstochowska firma Prewis. Planów związanych z przywróceniem budynku do użyteczności było wiele,. Niestety, nie udało się ich zrealizować. 5-go maja 2006 roku budynek się zawalił. Pozostałosć została wyburzona na przełomie maja i czerwca 2006 roku.
		-
		Budynek dawnego Oddziału Psychiatrycznego Szpitala w DG
		ul. 3-go Maja 40 (Centrum) Zbudowany w początkach XX wieku. Był to budynek murowany podpiwniczony o powierzchni użytkowej 754,66 m2 i kubaturze 4.538,57 m3. Budynek pod koniec swojego istnienia, był w przeszłości ponad 30 lat Oddziałem Psychiatrycznym Dąbrowskiego Szpitala Miejskiego do początku 2005 roku. Ponieważ był to budynek zabytkowy, nie można było w nim wykonać wielu przeróbek, które by pozwoliłyby na dalsze używanie tych pomieszczeń do celów leczniczych. Wewnątrz były wieloosobowe sale, brak odpowiednich warunków sanitarnych, brak pomieszczeń do prowadzenia terapii, brak pomieszczeń rekreacyjnych i ciasne korytarze. Po wyprowadzeniu z budynku oddziału szpitalnego, budynek został zamknięty i niszczał przez kolejne cztery lata, czekając na swojego nowego właściciela. W między czasie chciano w nim ulokować posterunek dąbrowskiej Policji. Brak porozumienia Komenty Wojewódzkiej Policji i Zarządu Miasta Dąbrowa Górnicza o finansowanie, nie przyniosła końcowego efektu w postaci zagospodarowania tych pomieszczeń. Budynek doczekał się nowego właściciela dopiero 11.10.2007 roku. W ramach przetargu kupiło go Centrum Stomatologiczne "JOMADENT", z chęcią zaadaptowania pomieszczeń do możliwości urządzenia w nim nowej przychodni. Podczas prac wewnątrz budynku w wyniku zawalenia się części konstrukcji okazało się, że jego ściany nośne są w tak złym stanie, że nic nie da się zrobić. Budynek trzeba wyburzyć. 12-go lutego 2009 roku ruszyły prace rozbiórkowe.

aktualizacja: sobota, 02 styczeń 2010.

Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i powielanie wyłącznie za zezwoleniem autora.